De kerk van Lellens. Rijksmonument nr. 9784. Auteur: Hardscarf, december 2011.

De kerk van Lellens wordt in 1667, in opdracht van de borgeigenaar jonker Hillebrant Gruys en zijn vrouw Geertruit Horenken, bij de oprijlaan van de borg ‘Huis te Lellens’ gebouwd. De collatoren van Lellens (de Lellenster kluft van Stedum) besluiten dat Lellens een eigen kerk krijgt en dat Jacobus Schikhardt wordt beroepen als predikant, en bekendmakingen over het kiezen van Carolus Reneman (1683) en Dominicus Wijrsma (1706), als predikant van Lellens, 1666 – 1706, vinden we bij de Groninger Archieven [1].

Gedenksteen

In de buitenmuur van de kerk vinden we een gedenksteen met de volgende tekst van 10 juni 1667:

Wapen: Onherkenbaar. Helmteken: Gruys. Bron: GDW, blz. 422, nr. [2278]

Gevelsteen ter herdenking van de legging van de eerste steen. Foto: 2011, Hardscarf. Licentie: Public Domain.

In hetzelfde jaar wordt besloten dat er een nieuwe weg naar Lellens wordt aangelegd [2]. In de jaren 1674, 1675 en 1678 verkoopt de kerk landerijen in Scharmer [3]. De kerk is waarschijnlijk armlastig want tussen 1683 en 1703 wordt een lening aangegaan en verkoopt de kerk 6 grazen kerkeland in Stedum om met de opbrengst daarvan ds. Jacobus Schickhardt te kunnen afbetalen [4].
Borgheer Berent Gruys, collator van Lellens, dient een verzoek in om landererijen namens de kerk in Stedum te mogen verhuren en ruilen in 1683, 1689 en 1703 [5].

Er ontstaan gedurende de jaren meerdere vacatures, want de collatoren maken in de verschillende jaren daarvan melding en kiezen telkens een nieuwe predikant. Daarbij gaat het om Carolus Reneman (1683), Johannes Munckerus (1698), Dominicus Wijrsma (1706), Johan Arnold Eck (1742), Lambertus Stephanus Bulthuis (1744) en Petrus Chevallier (1783), 1683 – 1850 [6].

Als gevolg van het overlijden van predikant Carolus Reneman in 1698, het vertrek van Johannes Munckerus in 1706, het emeriaat van dominee Wijrsma (1735), het vertrek van Johannes Heidegers (1738), het vertrek van Rutgerus Perizonius (1742), het vertrek van Elardus Wagner (1744), het overlijden van Lambertus Bulthuis (1782), het vertrek van Petrus Chevallier (1785) en het overlijden van Hermannus Elfrinkhof  (1698-1787) in 1787, vergaderen de collatoren van Lellens hernieuwd over de aanstelling van een nieuwe predikant [7].

In 1710 verkoopt de kerk het zijlrecht in de Harster kluft in de schepperij Westeremden, vallende onder Vierhuizen aan de kerk van Stedum. Het zijlrecht blijkt vóór 1710 in het bezit te zijn geweest van de pastorie van Lellens [8].
Borgheer Berent Gruys doet aan Geduputeerde Staten verzoek om rekening en verantwoording af te leggen over de administratie van de kerk van Lellens vanaf de scheiding van Stedum in 1666 tot aan het jaar 1721 [9]. De borgheer heeft als collator mogelijk niet voldoende inzicht in de financiën van de kerk of er heeft zich iets afgespeeld, waardoor hij wantrouwig is geworden. In 1723 ontstaat er in ieder geval een geschil tussen de diaconieën van Groningen en Lellens over de onderhoudsplicht van Jan Jans, het zoontje van Jan Pieters en Zwaantje [10].

In 1741 beschikt de kerk nog steeds over landererijen, want Hendrik Eltjes en zijn vrouw Jans te Oosterwijtwerd verkopen hun huis en 19 grazen beklemd kerkeland bij Lellens [11], terwijl in 1754 een huis in Westeremden wordt verhuurd aan de predikant van Lellens voor 300 gulden en een vaatje boter per jaar [12].
Uit stukken van de jaren 1757, 1766, 1773 tot 1819 blijkt dat de inkomsten en uitgaven van de kerk, pastorie, kosterie en diaconie van Lellens goed worden bijgehouden [13]. In 1826 stuurt de kerkenraad van Lellens een brief naar de koning met het verzoek toe te staan dat alle goederen en fondsen van de diaconie worden ondergebracht bij een in te stellen algemeen armbestuur [14].

Foto links: Muurketting aan de kerk. Dit is een zgn schandhaak, waaraan vroeger veroordeelden zijn vastgeketend en tentoongesteld.

In 1841 is E.H. Wijchgel de primaire collatrice van Lellens, want deze ontvangt informatie betreffende bezwaren tegen beroeping van ds. H. van Gesseler als predikant van Lellens [15]. Wat deze bezwaren zijn geweest heb ik verder niet uit kunnen zoeken. Toch is Van Gesseler predikant in Lellens geworden. Hij is geboren te Groningen in Jan. 1811 en overlijdt te Lellens op 16 februari 1850. Hij studeert te Groningen in de godgeleerdheid en wordt predikant te Lellens op 20 Juni 1841. Hij promoveert tot doctor op: Dissertatio qua deducitur quomodo, ex Pauli apostoli sententia ad religionem Christianum accipiendam praeparati sint Gentiles et Judaei (Gron. 1839). Ook geeft hij een Leerrede uit ter bevestiging van A.W. Buning te Stedum (Gron. 1847), over 1 Cor. 7:23 b. [20].
Tot slot beschikken de Groninger Archieven over uittreksels over de perceelsgewijze kadastrale leggers van de gemeente Ten Boer betreffende de eigendommen van de kerk, de pastorie, kosterij en diaconie uit 1845, 1899 en 1913 [16].

Het bovenstaande vinden we in de inventaris van het archief van de familie van Wijchgel. Dit archief is in 2009 door mevrouw E.L. van Wijchgel geschonken aan het Regionaal Historisch Centrum 'Groninger Archieven', nr. 2945.

Bij de Groninger Archieven is echter ook veel materiaal aanwezig van de Hervormde gemeente Lellens van 1726-1987. Het dorp Lellens resorteert vóór 1666 onder de rechtstoel van Stedum en wordt door de predikant van Stedum bediend. Na de splitsing van de rechtstoel Stedum krijgt het dorp Lellens in 1667 een eigen predikant. In 1936 gaat men een personele combinatie aan met de Hervormde gemeente Wittewierum (en Ten Post). Dit leidt met ingang van 1 april 1967 tot een breed samenwerkingsverband, dat met ingang van 1 januari 1995 wordt omgezet in een volledige fusie. De gefuseerde gemeente wordt voortgezet onder de naam 'Lellens-Wittewierum-Ten Post'. De archiefbescheiden worden in 1969 (aanwinstnr. 9) en in 1997 (aanwinstnr. 34) overgebracht naar het Rijksarchief in Groningen. De omvang bedraagt 0,80 meter. De eerdere toegang (1981) is in 2000 herzien. De archiefbescheiden jonger dan 50 jaar zijn alleen raadpleegbaar met schriftelijke toestemming van de bewaargever.

Op grond van de historische gegevens vermelden we in dit artikel niet alle stukken van de Hervormde gemeente. Wel zien we dat zelfs aan het eind van de 19e eeuw de familie Van Wijchgel nog steeds invloed heeft in de kerk. In 1883 benoemt mevrouw G. Wijchgel op grond van primair colatierecht kandidaat Willem van Sloten tot predikant van Lellens [22]. Eerder komen we een akte van verkoop tegen door A.M. Rengers Lewe van Middelstum aan H. van Gesseler, weduwe L. Hammink van Lellens van 85 gras land te Post in 1785 [23]. Tot slot nog een akte van schuldbekentenis door H.L. Wijchel van Lellens aan de Pastorij van Lellens vanwege de aankoop in 1798 van de pastorieplaats van Lellens, gelegen te Westeremden in 1799 [24].

Exterieur

Het is een eenvoudige zaalkerk met opengewerktedakruiter op een verhoogd kerkhof. In de zuidgevel bevindt zich de stichtingssteen. Het kerkhof grenst aan de noordzijde van de kerk en er bevinden zich ongeveer 150 graven.

Preekstoel in de Kerk van Lellens uit de 17e eeuw. Foto genomen op de dag voor kerst; een kerstboom was in het kader daarvan midden voor de preekstoel geplaatst. Foto: december 2011, Hardscarf. Licentie: Public Domain.

Preekstoel en klankbord

Op het klankbord zien we het wapen, gevierenddeeld: I en IV Gruys; II en III Horenken.
Vanaf kerkvloer is het wapen niet herkenbaar. Op preekstoel: 1668. Zie: MON, blz. 172. Hilbrant Gruys en Geertruid Horenken, overleden na 2 september 1667. Zie: NLW, 1961, k. 17. Bron: GDW, blz. 423, nr. [2280].

De kerk heeft een 17e eeuwse preekstoelkuip met klankbord en eenvoudige trap en koperen doopbekken. In het koor staan twee herenbanken, uit de 17e en de 18e eeuw, waarvan de tweede is overhuifd met Lodewijk XIV-vormen. Overige banken met knoppen op de zijstukken en een orgelbalustrade met lezenaar.

Heerenbanken

De overhuifde Heerenbank van Wijchgel en Van Gesseler. Wapens: Rechts: Wychgel. Links: Van Gesseler. N.B. Later aangebracht op bank uit eerste helft achttiende eeuw. Oorspronkelijke schilden misschien gedeeld. Hendrik Louis Wychgel, heer van Lellens en Klinkenborg, overleden Groningen 2 juli 1830, gehuwd Lellens 12 februari 1787 Hermanna Van Gesseler, overleden voor 22 februari 1798. Zie: A. A. Vorsterman van Oyen. Stam- en wapenboek van aanzienlijke nederlandsche familiën. Deel 3. Groningen 1890. Blz. 472. Brontekst: GDW, blz. 423, nr. [2281]. Foto: december 2011, Hardscarf. Licentie: Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

Wapen: Gedeeld: I een halve adelaar; II in een ronde met vlechtwerk versierde pot zonder oren een klaverblad, een eikel en een klaverblad, elk op een lange bladerloze stengel. Schildhouders: twee paarden [Brontsema]. N.B. Vergelijk: GDW, nr. 2292. Brontekst: GDW, blz. 423, nr. [2282]. Foto: december 2011, Hardscarf. Licentie: Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

Aan de wand hangt een groot geschilderd bord met 64 kwartierwapens van Gruys-Tamminga uit 1690 (zie verder). Het kabinetorgel dateert uit circa 1800 en is gemaakt door H.H. Freytag. Het is in 1860 door G.P. Dik verbouwd tot kerkorgel (zie verder). Er is een klokkenstoel met een klok van Van Bergen uit circa 1918 met een diameter van 60 cm. De klok heeft zijn opschrift en versieringen behouden en is gemaakt door C. Spronneaux en H. Veri in 1686; het mechanisch torenuurwerk dateert vermoedelijk uit 1687.

Opschrift oude klok

Wapens:

Rechts: Gruys.

Links: Tamminga. Helmteken: Gruys.

N.B. Laatstgenoemde klokgieter Hugo Ven.

Vergelijk: GDW, nrs. 3934, 4055. GDW, blz. 422, nr. [2279].

In verband met de slechte toestand van de torenspits is deze hier van de kerk gehaald. In de muur zien we de stichtingsteen van 10 juni 1667. Vanaf 1985 treedt er ernstige verwaarlozing van de kerk op, zowel extern als intern. De kerk behoort tegenwoordig toe aan de Hervormde gemeente Stedum-Lellens-Wittewierum-Ten Post. De kerk wordt, door de slechte staat van onderhoud, in 2003 gesloten.

Voorbereiding restauratie

De staat van onderhoud blijkt dermate slecht te zijn dat moet worden besloten om de kerk te gaan restaureren. Op advies van de SOGK wordt begin 2000 een restauratieplan opgesteld en ingediend bij de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg. De subsidiabele kosten werden vastgesteld. Helaas kan er, om budgettaire reden, geen rijkssubsidie worden toegewezen.
Een van de belangrijkste onderdelen van het oorspronkelijke restauratieplan is het aanbrengen van een betonplaat onder de fundering van het kerkgebouw. Deze is nodig omdat de kerk ernstig blijkt te verzakken. De kosten voor deze ingreep worden subsidiabel verklaard.

In 2006 wordt het plan bijgesteld en word voor een deel rijkssubsidie toegekend. Dit blijkt echter nog onvoldoende om op een verantwoorde wijze met de restauratiewerkzaamheden te kunnen beginnen. In 2007 wordt een totaalbedrag aan rijkssubsidie toegekend maar pas voor de budgetjaren 2010 en 2011.

Op advies van de SOGK wordt besloten om een voorfinanciering aan te gaan waardoor het mogelijk wordt de restauratie eerder uit te gaan voeren. Op 3 april 2009 volgt de aanbesteding waarvoor 4 aannemers worden uitgenodigd. De definitieve start van de restauratie is in juli 2009.

Werkzaamheden restauratie

1. Bodemonderzoek; Vanwege verzakking van het kerkgebouw
2. Dakruiter; hersteld en herplaatst
3. Metsel- en voegwerk;herstel scheuren in metselwerk middels injectering
4. Herstel fundering; Er is géén betonplaat onder de fundering gestort. De burgerlijke gemeente Ten Boer heeft hier bezwaar tegen gemaakt. Er wordt door de constructeur een ander mogelijkheid berekend en aangedragen waarbij er 32 palen naast de fundering werden gestort en er uitsparingen in het metselwerk worden gemaakt. In de uitsparingen worden zogenaamde ‘stoelen’ geplaatst die worden aangegoten met beton waardoor er weer een dragend geheel ontstaat.

De vloer zakt door en moet beter worden ondersteund door middel van het ophogen van de bestaande- en het aanbrengen van extra stiepen. De houten tussenwanden met schuifdeuren worden weer gangbaar gemaakt. Er worden isolatiewanden aangebracht. Het metselwerk is slechts ‘steens’ waardoor er veel warmteverlies optreedt. De wens is dan ook om de binnenmuren te isoleren. Ook wordt er een keukenblok aangebracht. Verder wordt er een orgel geïnstalleerd afkomstig uit het Friese Jistrum. De hele kerk krijgt een schilderbeurt en er komt nieuwbouw in de vorm van een toiletgebouwtje.

Het orgel in de kerk van Lellens. Bron: Mense Ruiter, Orgelmakers bv, Zuidwolde.

Orgel

Hendrik Louis Wijchgel heeft na het overlijden van zijn vrouw Hermanna Gesseler in 1798 de borg van de erfgenamen gekocht en daarbij hoogstwaarschijnlijk ook een kabinetorgel bij Freytag besteld. De datering van ca. 1800 lijkt dan ook aannemelijk. Door toedoen van Hendriks neef Adriaan van Wijchgel zal het orgel in 1860 door Geert Pieters Dik van de borg naar de kerk zijn verplaatst, kennelijk omdat hij en zijn vrouw het orgelspel niet machtig zijn en men in de kerk dringend behoefte heeft aan een orgel voor de begeleiding van de gemeentezang. Het huis staat sinds 1875 leeg en wordt in 1897 gesloopt op last van de toenmalige eigenaar Lodewijk Hendrik Wijchgel.

Zo zal dit orgel een eerste zijn in een reeks huisorgels volgens dit concept, waarvan er nog twee overgebleven zijn, die nu in Doesburg (Martinikerk, ca. 1805) en in Anloo (protestantse dorpskerk, gesigneerd 1804) staan.

In 1860 wordt het orgel door Geert Pieters Dik (1799-1870) uit Groningen in de kerk geplaatst op het midden 18de eeuws balkon. Hij restaureert het orgel en breidt het uit om het enigszins de allure van een echt kerkorgel te geven. Dik vergroot de orgelkast met twee zijtorens met vlakke velden met bijbehorende ornamentiek. De oude ornamentiek van Freytag blijft volledig verguld, het nieuwe wordt wit geschilderd. Omdat veel grenen delen zijn toegevoegd wordt al het kaswerk, inclusief het oude eiken deel, in een rode imitatie-mahonie kleur geschilderd. Aan de voorzijde wordt een klein aangehangen pedaal van C – c0 gerealiseerd compleet met een welbordje en een geleider voor de toetsstoters.

De windvoorziening wordt in combinatie daarmee ook aangepast. Dik maakt het zo dat een balgtreder aan de achterzijde de oude, zich onder in de kast bevindende magazijnbalg kan treden. Hij maakt ook een pianoforte-inrichting waarmee enkele registers tegelijk met voetbediening kunnen worden in- en uitgeschakeld. Zo wordt het tussentijds registreren tussen een voorspel en het zingen lied eenvoudiger. De brede registerknoppen met geschilderde goudletters op een zwart geschilderd fond zijn eveneens van 1860 en zijn midden in een (nieuw) paneel aangebracht. De fraaie dubbel scharnierende kaarsenstanders zijn nog origineel uit 1800. Het fraaie oude klavier blijft in 1860 zoals het is geweest.

De Prestant 8 vt discant van 1800 wordt vermaakt tot een Prestant 16 voet discant om zo een iets steviger geluid te krijgen voor bij de begeleiding van de gemeentezang. Het overige pijpwerk blijft op de originele plaats staan; ook de oude lage toonhoogte blijft behouden. De klank van het orgel verandert niet veel. Het wordt wel gestemd in een min of meer gelijkzwevende stemming (voorheen een barokstemming).

Nederlands Hervormde Kerk: Interieur, aanzicht orgel, orgelnummer 868 (opmerking: Gefotografeerd voor Het Historische Orgel in Nederland 1790-1818). Foto: mei 1998. Bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International.

Onderhoud door Jan Doornbos, Marten Eertman, fa. Spanjaard (restauratie 1935), Holtman & Leemhuis en amateurorgelmaker Jan van Dellen zijn relatief behoudend geweest. In 1935 wordt het orgel ook opnieuw geschilderd. Over de mahonielaag van 1860 heen krijgt het orgel dan een zware donkere eiken-imitatie.

Vanaf circa 1985 tot aan de restauratie worden zowel de kerk als het orgel sterk verwaarloosd. De kerkvloer en het orgelbalkon verzakken dermate ernstig dat instorting dreigt. Al met al is het orgel zeer beschadigd geraakt.

Na jaren van zoeken naar een goede bestemming voor de kerk en langdurig vooroverleg over de kerkrestauratie wordt in 2008-2009 een kerkrestauratie uitgevoerd o.l.v. architect Willem van der Veen. Het rond 1910 aangebrachte verlaagde plafond blijft daarbij op nadrukkelijke wens van de RCE gehandhaafd.

Het orgel is qua concept relatief gaaf overgeleverd. Er is geen houten pijpwerk aanwezig. Voor de restauratie is de technische toestand van het orgel echter in alle opzichten dramatisch slecht: verdroogd, gescheurd, verroest, gedeukt, gerafeld, de klank abominabel vals, zuchtend en steunend.

Het orgel is nu geheel hersteld naar de toestand van 1860. Door de restauratie van Mense Ruiter Orgelmakers, houtsnijder Tico Top en de schilders Jan Martens en Helmer Hut ziet het orgel er fraai oud uit en klinkt het ook zo: een fraaie en uitbundig zingend-snijdende klank met een geprononceerde voorspraak. Het komt heel authentiek over. Nieuw zijn slechts het klavierbeleg en het pedaalklaviertje, dat is gemaakt naar voorbeeld van het Dik-orgel te Doezum (1844). De in allerlei pijpen teruggevonden oude toonhoogte is a1 = 412 Herz, de karakteristieke laat 18e eeuwse Groningse kerk- en kasteeltoonhoogte, netto kamertoon genoemd. Deze is ruim een halve toon lager dan de huidige normale toonhoogte [17].

Na de restauratie

De overdracht vindt op 21 maart 2014 plaats om 15.30 uur. De volgende dag is de kerk (Borgweg 17) van 10.00 tot 15.30 uur open voor geïnteresseerden. Om 16.00 uur is er een concert gegeven door Stef Tuinstra en Gerdine Tuinstra (sopraan) [18].

Avondmaalsbeker van Lellens.
Bron: onbekend.

Avondmaalsbeker

KERCKEBEEKER TOT LELLENS
Wapen:

Gevierendeeld:

I. Gruys, doch de poort losstaand;

II. Tamminga;

III. Horenken;

IV. Sloet.

Hartschild:

Lellens, zonder klaverbladen.

Schildhouders:

twee olifanten, niet opgeheven tromp, komend van achter het schild, evenals aan beide zijden drie speren met vaantjes.
N.B. Groninger keur 4/T [= 1696/1697].

Afgebeeld:

MON, plaat XCVIII, nr. 2. Berent Gruys, overleden Groningen 18 april 1724, gehuwd borg Lellens 28 maart 1667 Cecilia Tamminga, overleden 20 maart 1690. Zie: NLW, 1961, k. 19.
Brontekst: GDW, blz. 423, nr. [2283].

Rouwbord uit 1690

Het rouwbord uit 1690 van Cecilia Tamminga en Bernard Gruys. Bron: GDW, pagina 288.

Wapen:

Gevierendeeld:

I Tamminga;

II Sloet; III Beninga;

IV Ryswyck.

Helmteken en dekkleden:

Tamminga, 424. Bron: GDW

Kwartieren:

N.B. Afgebeeld: GDW, plaat XVI. OGK, blz. 61. Wapen Kniphuysen: Von Inn- und Kniphausen [2].
Bron: GDW, blz. 423, nr. [2285].

Grafzerken
In de kerk bevinden zich elf grafzerken van Jacob Jans tot Lellens uit 1694, Jan Koenis (1709), Ettien Jans (de vrouw van Jan Koenis, 1709), Cornellis Brontsema op Dingweer te Lellens (1780), Catharina Menses, huisvrouw van Bront Heyes Brontsema op Boelsema te Lellens (1781), Hermannus Elfringhof (1786), Bront Heies Brontsema op Boelsema te Lellens (1786), Freke Stenhuis, weduwe van Cornesllis Brontsema op Dingweer te Lellens (1788), Henricus van Weerden Jansonius (1808), Sebe D. Bonthuis van de Boelsemaheerd te Lellens (1811) en Derk Sebes Bonthuis en zijn huisvrouw Anna Brontsema te Kroddeburen op Oosbroek onder Lellens (1812/1813) [21].

Rijksmonument
De kerk is een Rijksmonument onder nummer 9784 sinds 2 november 1971 [19].

Noten en bronnen:

1. RHC GA, Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 124.
2. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 124.
3. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 126.
4. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 127.
5. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 128.
6. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 129.
7. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 130.
8. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 131.
9. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 132.
10. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 133.
11. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 134.
12. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 135.
13. Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13,136.
14..Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 137.
15.Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13, 138.
16 .Groninger Archieven, 2945 Arch. Familie van Wijchgel, 1661-2000, 13,, 139.
17. Mense Ruiter, Orgelmakers bv, Zuidwolde.
18. Digibron, Kenniscentrum Gereformeerde Gezindte.
19. Rijksmonumenten.nl
20. DBNL, Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek. Deel , 1930, P.J. Blok, P.C. Molhuysen.
21. Groninger Gedenkwaardigheden, Pathuis/Redmer Alma.
22. Groninger Archieven, 254, Hervormde gemeente Lellens, 1726-1987, 16.

23. Groninger Archieven, 254, Hervormde gemeente Lellens, 1726-1987, 68.

24. Groninger Archieven, 254, Hervormde gemeente Lellens, 1726-1987, 71.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
Hoogeveen, 21 januari 2020. Revisie: 28 juli 2023. Samenstelling: © Harm Hillinga.			↑ Top